Шаг чаагай,Шагаа чаагай!

Сүзүктер.
Тыва улустуӊ чанчыл – ёзулалдарында шаг – тɵɵгүден бээр сүзүктери, сүзүглелдери хɵй чораан, тыва чон делегейде кончуг биче сеткилдиг, дузааргак, хүндүлээчел, сарыг шажын база хам чүдүлгелиг, бойдус байлаанга сүзүктүг, камныг улус чорааннар.
Ыдык саннар база шээр малдын ыдык-сүзүктүг сɵɵктеринин дугайында, ону амыдырал-биле холбаазынын харылзаазынын дугайында.
3, 7-9 база 108 деп санны ыдыктыг сүзүк-сан дижир. Шээр малдын, хой-ɵшкүнүн сɵɵктеринде ыдыктыг сүзүктүг сɵɵктер бар: довук, кыры, чода, чарын хамааржыр.
Шаг – тɵɵгүден бээр шээр малдын сүзүктүг сɵɵктерин хʏндʏлеп чорааны ханы уткалыг.
Ада – ɵгбе тыва улус шагдан бээр-ле
Сагып келген хүндүткелдиг чаӊчылдарын
Саактып чору, биче сеткил демдээ ол-дур
Сагыызын дег ону камнап күүседип чор.
3 — деп ыдыктыг сан.
Эр кижинин 3 каазы чүдел?

1. Эрес кашпагайында.
2. Эзер – чүгенниг аъдында.
3. Херээжен эжинде.
   ϴртемчейде 3 тудуу:
4. Дээрнин баганазы чок.
5. Дагнын куржаа чок.
6. Сугнун бышкызы чок.

ϴртемчейде 3 дүрген:

1. Бодап турда, бодал дурген.
2. Кɵруп турда карак дурген.
3. Адып турда, согун дурген.
   7 — деп ыдыктыг сан.
   Бурунгу тывалар чеди назынны канчаар ылгаарыл?
   1. Ылчыргай чаш назын.
   2. Чаш назын.
   3. Элээди назын.
   4. Аныяк назын.
   5. Ортумак назын.
   6. Кыраан назын.
   7. Чɵнээн назын.
      Кижиде эки – бак 7 удурланышкак аажы-чаӊ бар:
      1. Ак сагыш – кара сагыш.
      2. Биче сеткил – бардам сеткил.
      3. Дузааргак – туразы улуг.
      4. Экииргек – харам.
      5. Шынчы – мегечи.
      6. Томаанныг – тенек.
      7. Ажылгыр – чалгаа.
         9 — деп ыдыктыг сан.
   1. 9 карак.
   2. 9 чүдүлге (Хүнге, Айга, Дээр-Адага, Чер-Иеге, Суг, хем,хɵл ээлеринге, Артка, Адыг хайыраканга, Чеди-Хаан, Долаан бурган сылдыстарга база Сʏтке сүзүктʏг чудулге болур).
   3. 9 дагылга (Дээр-Ада, Танды, От, Кара суг бажы, Хам ыяш, Тел ыяш, Оваа, Суг унер черлер, Даш кɵжээ дагылгалары болур).
   4. 9 эртине.
   5. 9 ыдык.
   6. 9 эрии-шаажы (шаанда феодалдыг тыва уезинде ажыглап чораан).
   7. 9 чаӊчыл.
   8. 9 аржаан.
   9. Эр кижинин ажып эртер 9 бергези.
      

108 деп ыдыктыг сан.

Лама башкыларнын эрегези 108 санныг болур. Эрегени Лама башкыларнын эргекке шуудуп олурары ханы уткалыг.
Эрегенин кадыкшылга салдары:
Улуг эргек – баш мээзинге;
Ийиги салаа – ижин баарга;
Ушку салаа – шойундулерге;
Дɵрткү салаа – баарга;
Бешки салаа – чүрекке.